Sygnalizacja agrofagów roślin podstawą integrowanej ochrony zbóż.

Ochrona roślin przed agrofagami (takim mianem określa się ogólnie organizmy szkodliwe takie jak np. szkodniki, sprawcy chorób czy chwasty) by była skuteczna musi być poprzedzona szczegółową analizą, polegającą przede wszystkim na umiejętnym zdiagnozowaniu zagrożeń na poszczególnych polach w gospodarstwie. Producent rolny by odpowiednio dobrać środek ochrony roślin, powinien wiedzieć jak wyglądają objawy chorobowe, oznaczyć główne gatunki chwastów występujące na jego polach, znać objawy niedoborów składników pokarmowych czy rozpoznać szkodniki zarówno osobników dorosłych jak i ich postacie larwalne.

Następnie należy oszacować nasilenie organizmów szkodliwych i przeanalizować czy zabieg chemiczny jest konieczny.

Monitoring – obserwacja łanu.

Systematyczne obserwacje plantacji są podstawowym elementem integrowanej ochrony zbóż. Lustracja łanów i robienie zabiegu już po stwierdzeniu zagrożenia dobrze sprawdza się w przypadku szkodników. Szczególnie groźne w uprawie zbóż są mszyce i skrzypionki zbożowe. Naloty mszyc należy monitorować przez cały sezon wegetacyjny. W przypadku ciepłej jesieni, owady mogą pojawić się już od fazy siewek. Pierwsze naloty szkodników są już sygnałem do wykonania zabiegów ochrony roślin. Wiosną ocena liczebności mszyc na plantacjach zbóż dla celów sygnalizacji powinna być prowadzona od fazy strzelania w źdźbło (skala BBCH 30/31). Dla określenia liczebności mszyc, w zależności od wielkości pola, należy analizować od 100 do 150 źdźbeł w kilku punktach pola po 10 źdźbeł wybranych losowo. W przypadku skrzypionki zbożowej główną lustrację pola należy przeprowadzić w czasie wylęgu larw. Najczęściej od fazy liścia podflagowego do fazy kłoszenia  ( BBCH – 35 /55). W tym celu należy w zależności od wielkości pola analizować od 100 do 150 źdźbeł w różnych punktach pola po 10 źdźbeł wybranych losowo.

Tabela 1. Progi szkodliwości dla głównych szkodników w uprawie zbóż.

Na podstawie obserwacji łanu interwencyjne zbiegi z powodzeniem można wykonywać po określeniu chorób liści takich jak np. mączniak prawdziwy, rdza brunatna, plamistość siatkowa jęczmienia.

Obserwacje tych chorób należy prowadzić prawie przez cały sezon wegetacyjny tzn. od fazy krzewienia (BBCH – 21) do fazy kłoszenia (BBCH – 59). Rośliny należy analizować na próbach pobieranych z kilku losowo wybranych miejsc (ok. 100-150 źdźbeł). W fazie krzewienia należy określić procent roślin z pierwszymi objawami porażenia (mącznik) lub procent liści z pierwszymi objawami (rdza, plamistość). Od fazy strzelania w źdźbło wynik należy podać już w procentach porażonej powierzchni liści lub źdźbeł (tabela 2). 

Tabela 2. Progi szkodliwości dla chorób liści zbóż.

W  związku z tym, że chwasty występują w zbiorowiskach (najczęściej kilka lub kilkanaście gatunków jednocześnie w danej uprawie), nie jest możliwe stosowanie (w terminie jesiennym) progów szkodliwości, w takim rozumieniu jak to zostało przyjęte przy szkodnikach czy chorobach. Zdarza się jednak, że jesienne zabiegi doglebowe lub doglebowo nalistne nie zwalczą wszystkich uciążliwych chwastów i konieczna jest wiosenna korekta. W takim przypadku decyzję o zabiegu chemicznym możemy również podjąć na podstawie progu szkodliwości.

Tabela 3. Orientacyjne liczby chwastów powodujące obniżenie plonu zbóż (próg szkodliwości)

Analiza sytuacji i środki zapobiegawcze

Znaczna część chemicznej ochrony zbóż stanowią zabiegi zapobiegawcze jak np. zaprawianie ziarna, herbicydy doglebowe i doglebowo-nalistne, stosowanie antywylegaczy czy znaczna część nalistnych fungicydów mających raczej nie dopuszczać do infekcji grzybów chorobotwórczych niż je zwalczać interwencyjnie. Niektóre choroby zbóż m.in. głownie, śniecie, choroby podstawy źdźbła np. zgorzel podstawy źdźbła jak również septoriozy i fuzariuozy zbóż są skuteczniej ograniczane właśnie środkami zapobiegawczymi. Pomocna w uzasadnieniu takiego zabiegu jest min. wiedza o tym jakie agrofagi stanowią potencjalne zagrożenie w danym rejonie czy nawet konkretnym polu. W przewidywaniu zagrożeń ważne jest również rodzaj gleby, przedplon, zabiegi agrotechniczne, podatność odmian i itd. Prognozowanie długoterminowe, oparte na doświadczeniu, wieloletnich obserwacjach pozwala często przewidzieć z dużym wyprzedzeniem co może stanowić zagrożenie w naszej uprawie. W ustaleniu zabiegu zapobiegawczego ważny jest również przebieg warunków pogodowych. Szczególnie ważne jest śledzenie opadów i temperatury w okresach potencjalnej infekcji np. grzybami o długich okresach inkubacji (czas jaki upływa od infekcji do pierwszych objawów chorobowych).

Oprac. Krzysztof Kurus