Koncentracja produkcji trzody chlewnej ciągle była i jest poważnym zagrożeniem dla środowiska poprzez emisję z budynków inwentarskich pyłów, gazów oraz poprzez odchody zwierzęce, a głównie gnojowicę, która przedostając się do gleby, może stanowić duże zagrożenie dla ludzi i zwierząt.
W otoczeniu ferm, gdzie składowane są odchody zwierzęce ( gnojowica, obornik) powstaje wiele gazów o nieprzyjemnym zapachu, mniej lub bardziej uciążliwych dla pobliskich mieszkańców. W języku polskim nieprzyjemny zapach zwykło się określać słowem smród lub odór. Substancjami wydzielającymi odór mogą być gazy nieorganiczne lub też opary związków organicznych. Można je podzielić na trzy grupy:
- związki siarczkowe np. siarkowodór,
- związki azotowe np. amoniak,
- związki zawierające węgiel np. aldehydy, ketony, czy też lotne kwasy tłuszczowe.
Źródłem powstawania uciążliwych dla środowiska gazów są głównie odchowy zwierząt świeżo wydalone jak i te składowane w zbiornikach w postaci stałej lub ciekłej. Emisja związków odorotwórczych do atmosfery odbywa się poprzez systemy wentylacyjne, które usuwają na zewnątrz budynku około 1 m3 powietrza na 1 kg masy ciała na godzinę zanieczyszczając atmosferę. Gazy te następnie podlegają wielu procesom, w wyniku których powstałe produkty przedostają się do gleby i wody powodując negatywny wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt. Dolegliwości spowodowane tymi zanieczyszczeniami mogą być różne np. obrzęki, nadmierne łzawienie, podenerwowanie, stres, obniżenie odporności na zakażenia bakteryjne i wirusowe, niedotlenienie, bóle głowy, nudności, biegunki, trudności z koncentracją, ogólne rozdrażnienie, utrata łaknienia, trudności z zasypianiem i inne. Powyższe dolegliwości wyraźnie obniżają samopoczucie ludzi, a także atrakcyjność turystyczną danej miejscowości. Poza tym bardzo często są przyczyną konfliktów sąsiedzkich.
Polska nie ma jeszcze prawnych uregulowań w zakresie dopuszczalnych norm substancji odorotwórczych w powietrzu atmosferycznym. Jednak zgodnie z ustawą „Prawo ochrony środowiska” minister ds. środowiska wraz z ministrem ds. zdrowia w drodze rozporządzenia może określić standardy zapachowej jakości powietrza i metody jej oceny. Oceny wpływu ferm na środowisko można dokonać na podstawie dopuszczalnych norm dla zanieczyszczeń takich jak amoniak i siarkowodór zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska. Obecnie w krajach UE metodą stosowaną do pomiaru odorów jest metoda olfaktometrii dynamicznej, oparta na normie europejskiej, od maja 2005 roku mająca status normy polskiej PN-EN13725:2005(3). Norma ta określa jednak tylko metodykę pomiarów, bez sposobu oceny uzyskanych wyników, ani też dopuszczalnych wartości dla substancji zapachowych w powietrzu.
Ostatnio został przygotowany przez Ministerstwo Ochrony Środowiska projekt „Ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej”. Obecnie jest on poddawany konsultacji społecznej, powinien również dotrzeć do hodowców i producentów świń. Projekt ten określa:
- zasady ustalania warunków przed uciążliwością zapachową,
- udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie uciążliwości zapachowej,
- obowiązki organów administracji publicznej,
- odpowiedzialność i sankcje,
- zasady rejestrowania skarg i informacji dotyczących uciążliwości zapachowej.
Zgodnie z założeniem ustawy, powinniśmy tak prowadzić produkcję, stosować taką technologię, aby maksymalnie ograniczyć uciążliwość zapachową dla środowiska. Sposoby postępowania zmierzające do zmniejszenia uciążliwości zapachowej dla jakiejkolwiek instalacji emitującej uciążliwości zapachowe według ustawy (art.5), to:
- Zmiana procesu produkcyjnego poprzez zastosowanie w cyklu produkcyjnym substancji i i materiałów o mniejszej uciążliwości zapachowej.
- Hermetyzacja procesu produkcyjnego.
- Dezodoryzacja,
- Stosowanie najlepszych dostępnych technik.
- Postępowanie z wyprodukowanymi nawozami zgodnie z wymogami (5,6,12),
- Stosowanie zasad dobrej praktyki rolniczej.
- powszechne korzystanie ze środowiska,
- korzystanie zwykłe,
- korzystanie ze środowiska wychodzące poza ramy korzystania powszechnego.
Ostatni rodzaj korzystania ze środowiska obwarowany jest koniecznością posiadania pozwolenia wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska i dotyczy głównie dużych ferm trzody, w których liczba stanowisk jest równa bądź większa.
- od 2000 stanowisk dla świń o masie ciała powyżej 30 kg,
- od 750 stanowisk dla macior,
Zatem według ustawy wszystkie mniejsze fermy trzody chlewnej korzystają na zasadzie zwykłego korzystania ze środowiska. Zgodnie z projektem ustawy postępowanie w sprawie uciążliwości zapachowej emitowanej na terenie gminy w ramach powszechnego lub zwykłego korzystania ze środowiska prowadzi urząd gminy. Natomiast w sprawie uciążliwości zapachowej spowodowanej przez podmiot prowadzący działalność w zakresie korzystania ze środowiska wychodzącym poza powszechne korzystanie, prowadzi organ ochrony środowiska właściwy do wydania pozwoleń na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska. Zarówno w jednym jak i drugim przypadku postępowanie jest wszczynane na wniosek urzędu gminy bądź minimum 50 jej mieszkańców. Po wizji lokalnej, ocenie zapachowej powietrza opracowuje się treść protokołu pokontrolnego. Jeżeli w wyniku oceny stwierdzone zostanie występowanie uciążliwości zapachowej wówczas organ gminy wydaje decyzję, w której określa podmiotowi emitującymi taką uciążliwość do środowiska:
- warunki prowadzenia działalności związanej z wprowadzeniem do powietrza substancji zapachowych,
- sposób postępowania zmierzającego do wyeliminowania albo ograniczenia uciążliwości zapachowej,
- termin dostosowania działalności nie dłuższy niż 2 lata. Urząd Gminy w skrajnych przypadkach może zakazać prowadzenia działalności związanej z wprowadzeniem do powietrza substancji zapachowych.
Dla podmiotów prowadzących działalność w zakresie innym niż powszechne lub zwykłe korzystanie ze środowiska kończy się również decyzją organu kontrolującego zawierającą takie same warunki, z tą różnicą, że w przypadku stwierdzenia występowania uciążliwości zapachowej okres dostosowawczy jest wydłużony do 3 lat.
Jeżeli natomiast podmioty nie dostosowały się w wyznaczonym terminie, wówczas ponoszą opłatę z tytułu niewykonania decyzji. Wysokość opłaty za każdy dzień zwłoki w dostosowaniu prowadzonej działalności do sposobu postępowania zmierzającego do wyeliminowania albo ograniczenia uciążliwości zapachowej wskazanego w decyzji wynosi od 50 do 1000 zł.
Opracowany projekt „Ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej” zakłada wprowadzenie instrumentów finansowych, które będą wpływać na podmioty w tym producentów trzody chlewnej powodujące uciążliwość zapachową i mobilizować je do podejmowania działań zmierzających do ograniczenia bądź wyeliminowania uciążliwości zapachowej w wyniku prowadzonej działalności.
Teresa Jawor
Materiały z konferencji :
„Ochrona zdrowia, środowiska i dobrostanu w intensywnej produkcji trzody chlewnej”- Puławy 9-10 czerwiec 2009