Woda to podstawa życia, potrzebna do codziennego funkcjonowania ludzi, zwierząt, roślin, a także potrzebna w rolnictwie i przemyśle. Dla niektórych grup jest ona środowiskiem życia. Eutrofizacja to inaczej „przeżyźnienie” - spowodowana jest nadmiarem składników odżywczych, co skutkuje gwałtownym rozwojem mikroorganizmów. Przyczyną eutrofizacji jest masowy rozwój sinic, który powoduje zabarwienia wody, pogorszenie jej cech organoleptycznych - smaku i zapachu.
Utrudnia uzdatnianie wody w późniejszym etapie, dyskwalifikuje wodę przeznaczoną do wszelkich celów gospodarczych. Głównymi zanieczyszczeniami wód związkami biogennymi jest produkcja rolnicza związana ze stosowaniem i przechowywaniem nawozów naturalnych. Zanieczyszczenia wód poprzez działalność rolniczą można podzielić na:
- zanieczyszczania punktowe spowodowane wyciekami nawozów naturalnych wynikające z nieodpowiedniego składowania odchodów zwierzęcych, wyciekami z miejsc przechowywania kiszonek,
- wyciekami smarów lub różnego rodzaju olejów z maszyn rolniczych, nieodpowiednie mycie maszyn rolniczych.
Zanieczyszczenia obszarowe obejmują straty składników azotu i fosforu z nawozów mineralnych i organicznych, stosowanych na użytkach rolnych. Zaliczamy do nich nieodpowiednie nawożenie, zakwaszenie gleb, niewłaściwe terminy prac polowych czy erozja wody. Ważnymi czynnikami w produkcji roślinnej i zwierzęcej w rolnictwie jest azot i fosfor, które są budulcem wszystkich żywych organizmów oraz stanowią podstawę życia biologicznego. Azot powoduje intensywny wzrost i rozwój roślin zwiększa ich wydajność i umożliwia zaspokojenie rosnącego zapotrzebowania. Natomiast fosfor korzystnie wpływa na wykorzystanie światła przez rośliny oraz wzmacnia odporność na choroby. Fosfor nagromadzony w nadmiernej ilości w środowisku wodnym jest głównym czynnikiem powodującym eutrofizacje. Nieodpowiednie stosowanie tych dwóch pierwiastków przyczynia się do znacznego zanieczyszczenia środowiska w tym wód. Wpływ na migracje pierwiastków eutrofizujących do wód ze źródeł rolniczych pochodzenia naturalnego mają opady atmosferyczne, spływy powierzchniowe, nachylanie terenu, oraz zanieczyszczenia antropogeniczne do których zaliczamy sposób użytkowania terenu oraz zagospodarowanie zagrody wiejskiej. Najlepszym sposobem na ochronę zanieczyszczeń wód jest ograniczenie go z biogenów pochodzenia rolniczego poprzez stosowanie odpowiedniej agrotechniki, racjonalne nawożenie , odpowiedni dobór roślin , zakładanie stref buforowych i oczyszczalni roślinnych. Do najistotniejszych działań ochrony wód przed zanieczyszczeniami azotanami ze źródeł rolniczych należą:
- Zadania inwestycyjne dotyczące budowy zbiorników i płyt do gromadzenia oraz przechowywania nawozów,
- edukacja rolników na temat obowiązującego prawa i zasad dobrej praktyki rolniczej,
- pomoc organizacyjna i techniczna w realizacji inwestycji ochrony wód w gospodarstwach rolnych,
- Doradztwo rolnicze w tworzeniu planów nawozowych lub maksymalnych dawek azotu w gospodarstwach,
- Kontrola realizacji zadań wynikających z programów działań,
- Monitoring jakości wód powierzchniowych i podziemnych na OSN w celu oceny efektów programów działań.
Podstawowe akta prawne mające na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniami rolniczymi to: Ustawa z dnia 20 lipca 2017r. Prawo Wodne – Dz.U.2017r poz. 1566 ; Dyrektywa azotanowa: - DYREKTYWA RADY z dnia 12 grudnia 1991r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, Ramowa dyrektywa wodna- DYREKTYWA 2000/60/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 października 2000r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Oraz Ustawa o nawozach i nawożeniu i Kodeks Dobrej Praktyki.
W Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi PROW 2014-2020 uwzględniono działania na terenie całego kraju, które mają na celu zmniejszenie zanieczyszczeń wód azotanami pochodzących ze źródeł rolniczych oraz zapobiega dalszemu zanieczyszczeniu. Program ma na celu nałożenie nowych obowiązków i ograniczeń na prowadzących produkcję rolną, głównie w zakresie stosowania nawozów oraz dokonywania inwestycji związanych z przechowywaniem nawozów naturalnych.
Anna Szymanek