Środki ochrony roślin dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym

Rolnictwo ekologiczne to dziedzina, w której przy zarządzaniu produkcją należy wykazać się ogromną wiedzą, praktyką i intuicją. W tym sektorze  rolnictwa ogromną wagę przywiązuje się do profilaktyki, planowania, jak również przewidywania. Bardzo ważny jest tu odpowiedni, wieloletni,  płodozmian z udziałem roślin motylkowatych, zdrowotność materiału siewnego, nasadzeniowego, dobór  gatunków i odmian odpornych, stosowanie   przedplonów, nawozów zielonych, nawozów naturalnych, zakaz upraw w monokulturze. W gospodarstwie prowadzonym metodami ekologicznymi istotne jest zachowanie bioróżnorodności, stworzenie w nim korzystnych warunków dla tzw. naturalnych antagonistów patogenów.

Wszystko to ma wpływ na utrzymanie gleby w dobrej kulturze rolnej, utrzymanie dużej zawartości próchnicy, ograniczenie występowania szkodników i chorób. To z kolei przekłada się na wytwarzanie produktów wysokiej jakości, na które jest coraz większe zapotrzebowanie. Produkty ekologiczne zyskują uznanie, gdyż zostały pozyskane przy użyciu procesów niestanowiących zagrożenia dla środowiska, zdrowia roślin, zwierząt i przede wszystkim ludzi.

Podstawowym dokumentem określającym zasady ekologicznej produkcji  rolnej  jest Rozporządzenie Rady nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych (Dz. Urz. WE L. 189 z 20.07.2007 r., str. 1, z późn. zm.).

Dokumentem uszczegółowiającym (wykonawczym) w. w. dokument jest Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiającego szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli (Dz. U. WE L 250 z 18.09.2008, s. 1).

Rozporządzenie 834/2007 zawiera wykaz ogólnych  sposobów zapobiegania szkodom wyrządzanym produkcji roślinnej poprzez szkodniki, choroby i chwasty. Co jednak zrobić, jeśli odpowiednia ochrona roślin przed szkodnikami i chorobami nie jest możliwa z wykorzystaniem środków określonych w w.w. rozporządzeniu (art. 12, ust. 1 lit. a), b), c) oraz g))? Studiując ten dokument, dowiadujemy się dalej (art. 16), że w produkcji ekologicznej zezwala się na stosowanie pewnych produktów i substancji, w tym środków ochrony roślin.

Podsumowując: zgodnie z obowiązującymi przepisami w rolnictwie ekologicznym można stosować środki ochrony roślin, które zawierają w swoim składzie wyłącznie substancje zawarte w wykazie, którym jest Załącznik II do rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008. 

3 sekcje

Wykaz substancji aktywnych zawarty w Załączniku II rozporządzenia 889/2008 zawiera łącznie 3 sekcje środków ochrony z uwzględnieniem nazw pestycydów oraz opisu, wymagań dotyczących składu i warunków użycia. Należą do nich:

• Substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, np.:
  1. wosk pszczeli – do stosowania wyłącznie jako maść ogrodnicza chroniąca rany,
  2. feromony – do stosowania tylko w pułapkach i dozownikach,
  3. oleje roślinne – dozwolone wszystkie zastosowania za wyjątkiem wykorzystania ich jako środków chwastobójczych.
• Mikroorganizmy lub substancje produkowane przez mikroorganizmy, w tym mikroorganizmy niepochodzące z GMO oraz spinosad.
• Substancje inne, np:

krzemian glinu (kaolin), wodorotlenek wapnia, dwutlenek węgla, związki miedzi w postaci wodorotlenku miedzi, tlenochlorku miedzi, tlenku miedzi, cieczy bordoskiej i trójzasadowego siarczanu miedzi, kwasy tłuszczowe - dozwolone wszystkie  zastosowania za wyjątkiem wykorzystania ich jako środków chwastobójczych, siarczan wapnia , olej parafinowy, wodorowęglan potasu,  piasek kwarcowy, siarka.

Dodatkowym wymogiem przepisów rolnictwa ekologicznego jest, aby środki wykorzystywane w produkcji były dopuszczone do stosowania w ogólnym sektorze rolniczym na podstawie przepisów wspólnotowych lub przepisów krajowych zgodnych z prawem wspólnotowym. Rejestr środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu prowadzi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jest on na bieżąco aktualizowany.

Jednostką organizacyjną oceniającą i potwierdzającą zgodność w zakresie wymagań określonych w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego dla środków ochrony roślin jest Instytut Ochrony Roślin - PIB w Poznaniu. Do jego zadań należy również prowadzenie wykazu tych środków i ich bieżąca aktualizacja. Wszyscy zainteresowani mają do niego dostęp poprzez stronę internetową: https://www.ior.poznan.pl/19,wykaz-srodkow-ochrony-roslin-do-produkcji-ekologicznej.html.

Wykaz ten uwzględnia nazwę środka, producenta oraz numer pozwolenia MRiRW.  W wykazie wystepują fungicydy, insektycydy, akarycydy, moluskocydy oraz atraktanty, repelenty, stymulatory odporności. Zawierają one substancje aktywne, wymienione w załączniku II rozporządzenia 889/2008, takie jak: feromony, oleje roślinne, mikroorganizmy niepochodzące z GMO lub substancje produkowane przez mikroorganizmy, związki miedzi, kwasy tłuszczowe, siarczan wapnia, olej parafinowy.

W Polsce, zgodnie z przepisami prawa, w rolnictwie ekologicznym nie można stosować środków ochrony do zwalczania chwastów (herbicydów), tym samym nie  występują one w żadnym wykazie.

Tabela 1. Przykłady środków ochrony roślin, które zawierają substancje aktywne i ich zastosowanie

źródło: opracowanie własne (na podstawie: wykaz IOR, etykiety środków ochrony roślin)

Lista IOR jest aktualizowana na bieżąco. Dochodzą do niej nowe pozycje, zaś niektóre środki z tej listy są wycofywane. Jeżeli środek występował na niej wcześniej a obecnie został z niej usunięty, to nie jest środkiem dozwolonym do stosowania w rolnictwie ekologicznym. W związku z tym należy stale weryfikować swoją wiedzę na temat możliwości stosowania środków ochrony w interesującym nas czasie. Na dzień 8.03.2019 r. na wykazie  środków dozwolonych  do produkcji ekologicznej IOR-PIB w Poznaniu znajduje się 60 pozycji.

W styczniu 2019 r. MRiWR poszerzyło listę środków ochrony roślin spełniających wymogi produkcji ekologicznej. Obecnie lista ta zawiera 90 pozycji. Dostępna jest ona pod linkiem          https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rodki-ochrony-roslin-spelniajace-wymogi-produkcji-ekologicznej. Lista ta zawiera środki ochrony roślin aktualnie dopuszczone do stosowania przez rolników w produkcji ekologicznej.

Istotne jest, aby stosować środek ochrony roślin zgodnie z jego etykietą. Oznacza to, że należy uwzględniać  w procesie produkcji termin i miejsce jego zastosowania, dawkę oraz przeznaczenie. Etykieta wyraźnie określa, że dany środek można stosować np. w uprawie maliny. Zatem możemy go użyć tylko do ochrony  maliny, a nie np. porzeczki.

Dokumentacja

Producent, który zdecydował się na użycie danego środka, zobowiązany jest przechowywać dokumentację z tym związaną. Wymagane jest potwierdzenie zakupu środka ochrony roślin, tj. faktura lub paragon. Sam fakt zakupu powinien być odnotowany w rejestrze zakupu środków produkcji z podaniem jego daty, nazwy pozyskanego środka oraz nabytej ilości. Konieczna jest także rejestracja w dokumentacji gospodarstwa przyczyny (potrzeby) zastosowania danego środka w procesie prowadzonej produkcji rolnej.

Bogdan Hanc