Zamiar przystąpienia do rolnictwa ekologicznego należy zawsze poważnie rozważyć. Pochopne, bez odpowiedniego przygotowania, przystąpienie do tego systemu, może w przyszłości skutkować dużymi kłopotami, a nawet przykrymi konsekwencjami natury finansowej. Często rolnicy przystępują do rolnictwa ekologicznego pod wpływem impulsu, nie przeprowadzając analizy ryzyka, jakie może wystąpić w gospodarstwie w związku z podjęciem nowej metody produkcji. Nieodpowiednie przygotowanie gospodarstwa lub brak odizolowania przestrzennego upraw ekologicznych od konwencjonalnych, może być przyczyną wystąpienia w produktach ekologicznych niedozwolonych pozostałości środków chemicznych.
Pierwszym krokiem na drodze do dobrego przygotowania się jest zdobycie podstawowych wiadomości o rolnictwie ekologicznym i jego zasadach. Pomocnymi w tym względzie okażą się na pewno liczne publikacje na ten temat w prasie i internecie. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest także kontakt z najbliższym Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego, w którym specjaliści, zajmujący się rolnictwem ekologicznym, zapoznają potencjalnych ekologów z zasadami produkcji.
Należy zdawać sobie sprawę z tego, iż przyczyn występowania niedozwolonych pozostałości środków ochrony w uprawach ekologicznych jest wiele.
Świadome działanie rolnika
Zdarza się, że rolnik świadomie stosuje niedozwolone środki ochrony roślin w produkcji ekologicznej.
Jego błędne decyzje są spowodowane brakiem zarejestrowanych preparatów do zwalczania chorób, czy szkodników występujących na plantacji bądź też małą skutecznością środków dozwolonych w rolnictwie ekologicznym.
Krótki okres karencji środka ochrony (1-3 dni) zachęca niekiedy rolnika do stosowania metody „a może się uda, może środek nie zostanie wykryty”. Taki sposób myślenia jest błędny i bardzo zwodniczy. Należy mieć świadomość, że akredytowane laboratoria wykonujące badania na pobranych próbkach roślinnych, czy glebowych, dysponują technologiami i sprzętem bardzo wysokiej jakości.
Zwróćmy uwagę, przykładowo, po ilu dniach od zastosowania środka, mogą zostać wykryte pozostałości substancji aktywnych.
I tak: Switch 62,5 WG ( 1 dzień karencji) zostanie wykryty po 55-75 dniach od zastosowania;
Teldor 500 SC ( 1 dzień karencji) – po 100 dniach od zastosowania;
Mythos 300 SC ( 3 dni karencji) – po 110 dniach od zastosowania.
W ekologicznych uprawach sadowniczych i jagodowych wykrywane są środki, które zawierają m. in. substancje aktywne takie jak: chloropiryfos, fenheksamid, heksytiazoks, pirymetanil, tetrakonazol, fluvalinat, karbendazym. W warzywach gruntowych wśród wykrywanych substancji aktywnych można znaleźć: chloropiryfos, azoksystronina, dimetoat, alfa-cypermetryna, bifentryna, ditiokarbaminiany, chlorotalonil, dde, ddt.
Z publikowanych wyników badań Zakładu Badania Bezpieczeństwa Żywności Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach wynika, że nieuczciwi rolnicy stanowią 2% wszystkich producentów ekologicznych. Stosują oni świadomie środki konwencjonalne, niedozwolone w rolnictwie ekologicznym. Odsetek ten pokrywa się z odsetkiem nieuczciwych rolników konwencjonalnych (również 2 %). Nieuczciwość w tym przypadku polega na stosowaniu niezarejestrowanych w danej uprawie środków lub przekroczeniu dopuszczalnych poziomów pestycydów, które powodują przekroczenie dopuszczalnych poziomów pozostałości w płodach rolnych.
Brak wystarczającej wiedzy
Innym powodem występowania pozostałości środków ochrony w uprawach rolnych jest brak wystarczającej wiedzy na temat wykorzystania stosowania właściwych technologii podczas produkcji oraz deficyt usług doradczych w tym zakresie. Skutkiem tego są błędy w technologii uprawy, wyrażające się stosowaniem niewłaściwych środków produkcji: nawozów, oprysków, nasion.
Warto wiedzieć, że są regiony w Polsce, w których doradztwo technologiczne dotyczące produkcji ekologicznej owoców, czy warzyw jest bardzo dobrze rozwinięte. Instytucje i firmy prowadzą dla rolników współpracujących z nimi specjalistyczne szkolenia na najwyższym poziomie. Nierzadko też sponsorują różnego typu nagrody dla najlepszych rolników.
Presja ze strony firm chemicznych i nawozowych
Zdarza się, że przedstawiciele firm sprzedających środki ochrony roślin, czy nawozy, w ramach wykonania planów sprzedażowych, proponują rolnikom sprzedaż środków niedozwolonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Ponadto wprowadzają rolnika w błąd sugerując, że proponowany do sprzedaży środek ochrony jest dopuszczony do stosowania w rolnictwie ekologicznym, ponieważ nie zostawia niedozwolonych pozostałości w owocach lub warzywach. Takie stwierdzenia są błędne. Należy pamiętać, że dozwolonymi (dopuszczonymi) środkami ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym są jedynie te, które znajdują się w wykazie Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu i MRiRW, a dozwolonymi nawozami - wyszczególnione w wykazie IUNG w Puławach.
Wykazy te są na bieżąco aktualizowane można je odnaleźć na stronach
https://www.ior.poznan.pl/19,wykaz-srodkow-ochrony-roslin-do-produkcji-ekologicznej
https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rodki-ochrony-roslin-spelniajace-wymogi-produkcji-ekologicznej
http://www.iung.pulawy.pl/images/pdf/Wykaz_ekologia.pdf
Skażenie działek rolnych preparatami o bardzo długim okresie rozpadu
Zdarza się, że rolnik od dłuższego czasu prowadzi gospodarstwo zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego i jest pewien, że stosował tylko dopuszczone środki ochrony. Okazuje się jednak, że pobrane podczas badania, próbki gleby wykazują na przykład pozostałości niedozwolonego DDT (dichlorodifenylotrichloroetan, środek owadobójczy znany pod nazwami handlowymi Azotox, Ditox, Tritox w Polsce jego wycofywanie rozpoczęto już w 1976 r. Używany był do zwalczania m. in. stonki ziemniaczanej). Choć od kilkudziesięciu lat nie jest już on stosowany, to w dalszym ciągu zalega w ziemi, gdyż jego okres połowicznego rozpadu wynosi ok. 50 lat.
Znoszenie środków ochrony z sąsiednich działek konwencjonalnych
Problem znoszenia środków ochrony z sąsiadujących działek konwencjonalnych dotyka dotkliwie gospodarstw ekologicznych i niestety nasila się.
W produkcji metodami ekologicznymi bardzo ważnymi elementami są odpowiednie sąsiedztwo z innymi uprawami oraz właściwa odległość od sąsiadujących upraw konwencjonalnych. Niezachowanie wystarczającej odległości od upraw konwencjonalnych może dyskwalifikować uprawę jeśli chodzi o uzyskania certyfikatu ekologicznego. Przykłady:
- zabieg ochrony roślin zbożowych wykonany w złych warunkach pogodowych może zniszczyć w 90 % dwa rzędy malin oddalonych od granicy pola o 3,5 m,
- środki ochrony roślin zastosowane w konwencjonalnych uprawach sadowniczych mogą być znoszone na odległość nawet 50 metrów,
- ciecz robocza podczas oprysku rzepaku czy tytoniu może zostać zniesiona przez podmuchy wiatru nawet kilkaset metrów od miejsca wykonania zabiegu.
Bardzo widoczne i szkodliwe działanie na uprawy ogrodnicze czy jagodowe np. malinę, truskawkę ma preparat Command (substancja czynna chlomazon). Objawami zniesienia cieczy roboczej tego środka na uprawy maliny jest żółknięcie liści. W ciągu dwóch lat po oprysku może dojść nawet do zamierania roślin. Uprawę ekologiczną mogą skazić również przenoszone opary chlomazonu po oprysku herbicydem z sąsiadującego pola konwencjonalnego.
Co dzieje się dalej, gdy nastąpi zniesienie cieczy roboczej z uprawy konwencjonalnej na ekologiczną i zostaną wykryte w pobranej próbce niedozwolone pozostałości?
Problem ma rolnik ekologiczny. Sprawca oprysku (zniesienia środka) może zostać ukarany przez WIORIN mandatem w kwocie np. 500 zł. Natomiast rolnik ekologiczny traci certyfikat na produkt (np. malinę), który znajdował się na działce opryskanej. Status działki przechodzi z ekologicznego na konwencjonalny. Dla tej działki zaczyna się ponownie okres przestawia od pierwszego roku. Dodatkowo rolnik nie otrzyma płatności ekologicznej przypadającej na tę działkę oraz musi zwrócić dopłaty, które pobrał z ARiMR od początku trwania zobowiązania ekologicznego.
Podsumowanie
Aby uniknąć pozostałości ŚOR w uprawach ekologicznych, należy:
- lokalizować uprawy ekologiczne w sąsiedztwie innych upraw ekologicznych,
- zadbać o odpowiednie oddzielenie przestrzenne upraw ekologicznych od upraw konwencjonalnych,
- stworzyć zabezpieczenia przed znoszeniem środków ochrony roślin, obsiewając plantacje roślinami szybkorosnącymi, np. gorczycą, słonecznikiem, lub wykorzystać miejsca gdzie występują zadrzewienia czy zakrzaczenia,
- stosować wyłącznie środki produkcji dopuszczone w rolnictwie ekologicznym.
Bogdan Hanc
