Gospodarstwo ekologiczne często mylnie kojarzone jest z brakiem stosowania jakichkolwiek nawozów. Jest to teoria daleka od rzeczywistości, która powoduje zafałszowanie obrazu rolnictwa ekologicznego w świadomości wielu rolników. Rolnik, który prowadzi produkcję ekologiczną ma do dyspozycji cały wachlarz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby. Najważniejszą sprawą, umożliwiającą dobór nawozów i zastosowanie odpowiednich dawek są analizy glebowe.
Zasada ta ma zastosowanie zarówno w gospodarstwach ekologicznych, jak i konwencjonalnych. Zaleca się regularne wykonywanie analiz glebowych raz na cztery lata, jednak w dobrych produkcyjnych gospodarstwach ekologicznych analizy glebowe wykonywane są częściej. Utrzymywanie składników pokarmowych na odpowiednim poziomie w glebie, przywrócenie jej żyzności i aktywności mikrobiologicznej to podstawa w rolnictwie ekologicznym. Stosowanie nawozów w rolnictwie ekologicznym oprócz ustawy o nawozach i nawożeniu reguluje załącznik I Rozporządzenia (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych. W załączniku tym określone są substancje, które mogą być wykorzystywane do produkcji nawozów ekologicznych. Są to substancje w pełni naturalne na bazie skał lub produkty pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego. Na tej podstawie w Polsce stworzono wykaz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby, który jest systematycznie aktualizowany. Z roku na rok nawozów przybywa, a ich kwalifikacją zajmuje się Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach.
W wielu publikacjach znajdziemy informację, że gospodarstwo ekologiczne powinno stanowić zamknięty obieg materii. I tutaj należy podkreślić, że obornik jest nieocenionym nawozem ekologicznym. Coraz więcej rolników i instytucji badawczych docenia jego znaczenie w gospodarstwie. Rolnik ekologiczny, który nie posiada własnych zwierząt może zakupić obornik od innego rolnika ekologicznego lub też z gospodarstwa konwencjonalnego, pod warunkiem, że nie prowadzi ono produkcji intensywnej. Przy zakupie obornika należy sporządzić umowę i przechowywać ją przez okres 3 lat, a w przypadku zakupu z gospodarstwa konwencjonalnego rolnik ekologiczny musi w trakcie kontroli posiadać aktualne analizy glebowe. Zaleca się stosowanie obornika na jesieni, aby azot zdążył się zmineralizować do formy łatwo przyswajalnej przez rośliny. Dobrym pomysłem będzie przekompostowanie obornika i zastosowanie go w terminie wiosennym, gdyż azot będzie wtedy znajdował się w bardziej przystępnej dla roślin formie. Ważne jest też ograniczenie strat składników pokarmowych poprzez składowanie obornika na nieprzepuszczalnym podłożu oraz właściwa organizacja prac polowych czyli szybkie wymieszanie go z glebą. Przy nawożeniu obornikiem należy pamiętać o tym, aby nie przekroczyć 170kg N/ha czyli 35 ton obornika na 1 ha w ciągu roku. Warto zauważyć, że badania prowadzone przez okręgowe stacje chemiczno-rolnicze wskazują na dość wysoką zawartość azotu w oborniku kurzym. Rozwiązaniem dla gospodarstw wyspecjalizowanych, nie posiadających produkcji zwierzęcej może być zakup obornika granulowanego od producentów, którzy zarejestrowali swój produkt do stosowania w rolnictwie ekologicznym.
Na liście nawozów i środków zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym znajdziemy wiele nawozów organicznych, z których na uwagę zasługują preparaty zawierające azot organiczny (tj. Fertil; Bioilsa 12,5; Ilsadrip Forte, Naturalcrop SL). Są to produkty pochodzenia biologicznego do stosowania doglebowego, fertygacji lub dokarmiania dolistnego. Stanowią świetnie uzupełnienie azotu, który w gospodarstwie ekologicznym wytwarzany jest głównie poprzez rośliny motylkowate. W gospodarstwie ekologicznym możliwe jest również nawożenie mineralne, z tym, że nawozy takie uzyskiwane są z mielonych skał bez udziału procesów chemicznych w ich obróbce. Nawozy fosforowe uzyskiwane są z mielonych fosforytów (Fosforyt Mielony, Fosforyt EKO). Mączka fosforytowa to nawóz doglebowy, stosowany przedsiewnie zawierający około 30% przyswajalnego fosforu oraz do 50% wapnia. Nawóz o nazwie Physio-Mescal G18 zawiera oprócz fosforu i wapnia ekstrakt z alg morskich, przyspieszający pobieranie wapnia i rozwój systemu korzeniowego rośliny. Mamy do wyboru również kilka nawozów potasowych zawierających w swym składzie siarczan potasu, potasowo-magnezowych: Magnesia-Kainit (surowa sól potasowa), Patentkali (siarczan potasu zawierający sole magnezu) oraz magnezowych. Nawozy magnezowe (doglebowy ESTA Kieserit, dolistny EPSO Top) produkowane są z naturalnego minerału, jakim jest kizeryt czyli siarczan magnezu. Na liście IUNGu znajdują się również: fosforowo-potasowy Nawóz ekologiczny 0-8-18, nawozy z borem oraz szereg różnych nawozów wieloskładnikowych i środków poprawiających właściwości gleby. Wapna stosowane w rolnictwie ekologicznym również muszą przejść proces kwalifikacji i znaleźć się na tej liście.
W tym miejscu należy wspomnieć kilka słów o wapnowaniu, które w gospodarstwie ekologicznym odbywa się na określonych zasadach. Przede wszystkim zakazane są tutaj wszystkie wapna tlenkowe, wypalane z kamienia wapiennego w piecach wapienniczych. Wapna takie mają szybkie działanie, mogą natomiast powodować niekorzystne zmiany w strukturze gleby oraz przesuszenie roślin. Możemy więc stosować jedynie wapna węglanowe, po których pełny efekt widoczny jest w trzecim roku po zastosowaniu. Gdy mamy glebę dosyć mocno zakwaszoną zalecane jest wapnowanie w dwóch kolejnych latach, przy czym w drugim roku stosujemy zazwyczaj mniejszą dawkę uzupełniającą. Jeżeli chodzi o wapna niezawierające magnezu mamy do wyboru wapna z przerobu skał wapiennych, z produkcji ubocznej oraz wapna kredowe. Wapna z przerobu nie mogą być poddawane obróbce chemicznej, są po prostu mielone. Są to wapna odmiany 04 i 05, zawierające około 50% tlenku wapnia. Dopuszczalne wapna z produkcji ubocznej to wapno defekacyjne ( uzyskiwane w produkcji cukru) oraz wapno przemysłowe, uzyskiwane w produkcji soli próżniowej. Kreda natomiast to węglan wapnia pochodzący z młodszych złóż geologicznych, mający rozdrobnioną strukturę. Warunkuje ona dużą reaktywność czyli szybkość wchodzenia w reakcje , a więc tempo zmiany odczynu gleby. Minimalna zawartość tlenku wapnia, określona w załączniku do rozporządzenia w sprawie pakowania nawozów mineralnych jest w kredzie niższa niż w wapnach z przerobu skał. Jednak na rynku obecne są nawozy kredowe z kredy piszącej o 50%-owej zawartości wapnia, co w połączeniu z dużą reaktywnością tego nawozu przemawia niewątpliwie za wyborem tego rodzaju wapna. Nawozy kredowe są określone jako wapna odmiany 06a-09a, które możemy kupić w formie pylistej lub granulowanej. Wśród nawozów wapniowych zawierających magnez możemy zastosować wapna węglanowe odmiany 03-07. Dawki wapna zależne będą od wyniku pH gleby i kategorii agronomicznej gleby, należy przy tym stosować się do zaleceń nawozowych OSCHR lub IUNGu. Wśród najczęstszych błędów popełnianych przez rolników jest stosowanie w jednym roku wapna i obornika. Wapno powoduje, że azot znajdujący się oborniku szybciej jest rozkładany, ulatnia się i nie jest przyswajalny przez glebę. Wapna, jak również wszystkie inne nawozy, które planujemy zakupić należy zweryfikować z listą nawozów IUNG, czyli sprawdzić przed zastosowaniem numer świadectwa i dane producenta. Tylko w ten sposób możemy być pewni, że stosujemy prawdziwie ekologiczny nawóz, bez żadnego ryzyka i z pełną świadomością.
Katarzyna Kozak