Amoniak jest jednym z głównych zanieczyszczeń gazowych powietrza powstającym w produkcji rolniczej. Według wielu szacunków podaje się, że w Unii Europejskiej rolnictwo jest odpowiedzialne za ponad 92% emisji tego gazu, w Polsce wartość ta sięga 94%. Największa część emisji amoniaku związana jest z odchodami zwierząt - 78%, a pozostałe 22% emisji związane jest ze stosowaniem mineralnych nawozów azotowych. Amoniak powstaje na skutek rozkładu związków organicznych, które zawierają białko.
W związku z tym w przypadku budynków w których przebywają zwierzęta jego największa ilość powstaje miejscach w których gromadzą się odchody i mocz. Dodatkowo większe stężenie tego gazu jest w budynkach w których występuje niesprawna wentylacja, w których odchody są usuwane niewystarczająco często i gdzie występuje zwiększona obsada zwierząt. Wzrost temperatury powoduje wzrost stężenia NH3.
Na powstawanie amoniaku w produkcji rolniczej wpływ ma wiele czynników, zaliczamy do nich między innymi: zawartość azotu w diecie żywieniowej zwierząt, sposób utrzymania zwierząt, sposób magazynowania nawozów naturalnych, rodzaj stosowanych nawozów, jak również dawka i technika ich aplikacji oraz warunki atmosferyczne.
Amoniak pochodzący z rolnictwa może wywoływać wiele negatywnych skutków dla środowiska. Do najważniejszych z nich należy eutrofizacja ekosystemów wodnych i zakwaszenie gleb. Uwolniony z amoniakiem azot umożliwia gwałtowny rozwój glonów i sinic, co w konsekwencji ogranicza dopływ tlenu, prowadząc do degradacji zbiorników wodnych. Zakwaszenie gleb może prowadzić do zmniejszenia przyswajalności składników pokarmowych niezbędnych dla rozwoju roślin, dodatkowo zjawisko to może zwiększać ruchliwość niebezpiecznych dla ludzi i roślin pierwiastków, głównie metali ciężkich oraz ograniczać aktywność drobnoustrojów. Amoniak który dostaje się do powietrza może wracać na ziemię w postaci opadów, będąc tym samym zagrożeniem dla upraw i być toksyczny dla roślin.
Jednymi z metod ograniczania emisji amoniaku w produkcji zwierzęcej są metody żywieniowe, które możemy stosować u poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich.
U bydła można stosować następujące metody żywieniowe:
- wydłużenie czasu pastwiskowania – główna zasadą jest posiadanie przez rolnika większego areału użytków zielonych, które pozwolą na wypasanie dobowe bydła do 24 godzin, oraz odpowiednie zarządzanie pastwiskiem. Ilość wydzielanego amoniaku który pochodzi z odchodów jest tutaj mniejsza, dodatkowo mocz wchłania się szybko do gleby, czyli amoniak nie ucieka do powietrza. Nie ma również wydalania kału w pomieszczeniach dlatego nie ma emisji w wyniku zalegania na płycie obornikowej.
- precyzyjne bilansowanie dawki pokarmowej – w tym przypadku powinno odbywać się żywienie zgodnie z zaleceniami żywieniowymi dla bydła i poszczególnych grup technologicznych poprzez zmniejszenie podania białka i bilansowanie dawki żywieniowej zgodnie z zaleceniami. Powinien być zrównoważony stosunek białka do energii. Należy skarmiać zwierzęta bardziej wyrośniętą trawą o większej zawartości włókna. Wydalanie związków azotu zależy u przeżuwaczy od zawartości białka ogólnego w dawce pokarmowej i proporcji traw, sianokiszonki i siana, zbóż i koncentratów.
- Precyzyjne bilansowanie dawki pokarmowej w oparciu o zastosowanie białka chronionego przed rozkładem w żwaczu – Ograniczenie strat białka ma na celu ograniczenie jego strat w środowisku, odbywa się to poprzez precyzyjne bilansowanie dawki pokarmowej w oparciu o zastosowanie białka chronionego przed rozkładem w żwaczu. Wysoko strawne białko zostaje dostarczone wprost do jelita i w nim wchłonięte do organizmu co eliminuje zagrożenie dla środowiska. Najlepsze źródła białka chronionego dostarczają aminokwasy w proporcjach, które w połączeniu z białkiem mikrobiologicznym najbardziej odpowiadają profilowi aminokwasów w mleku krow Wykorzystanie białka chronionego w żywieniu bydła mlecznego wymaga stosowania systemu TMR lub PMR, podziału na grupy technologiczne oraz bardzo dokładnego zbilansowania dawek pokarmowych, monitorowania ich składu z każdym zmieniającym się komponentem paszowym.
- Żywienie wielofazowe bydła - to sposób zarządzania żywieniem, w której komponenty dawki oraz jej skład chemiczny zmieniają się z czasem, tak aby jej skład ściśle i precyzyjnie pokrywał aktualne zapotrzebowanie pokarmowe zwierząt w określonych fazach cyklu produkcyjnego. Metoda ta polega na zmniejszeniu nadmiaru białka w diecie.
- Zastosowanie w żywieniu bydła skondensowanej taniny - polega na uzupełnieniu dawki pokarmowej specjalistycznymi fitogenicznymi dodatkami paszowymi zawierającymi w składzie wyciągi, ekstrakty lub hydrolizaty tanin. Taniny są naturalnymi, zróżnicowanymi roślinnymi substancjami. Można je znaleźć m.in. w nasionach roślin bobowatych, sorgo, ziarnie jęczmienia, liściach lucerny. Taniny mają również dobry wpływ na zwiększenie ilości metioniny dostępnej jelitowo, oraz wywierają dobry wpływ na florę bakteryjną.
Bydło, które należy do przeżuwaczy posiada dosyć skomplikowany sposób trawienia białka. Im większa jest produkcja mleka tym trudniej jest pokryć potrzeby białkowe.
W przypadku świń można zastosować metody:
- Zmniejszenie poziomu remontu stada (poprawa długo-wieczności) loch – efektem ograniczenia emisji amoniaku jest wydłużenia użytkowania loch stadnych tzn. wykorzystania efektu długowieczności loch. Różnica w produkcji amoniaku wynika z faktu zmniejszenia zapotrzebowania na loszki remontowe, które do momentu wprowadzenia ich do stada podstawowego są utrzymywane o około 4 miesiące dłużej niż tuczniki.
- Zastosowanie obniżonego poziomu białka w żywieniu świń – metoda ta polega na obniżeniu poziomu białka ogólnego w paszy, z uwzględnieniem pokrycia potrzeb żywieniowych świń każdej grupy technologicznej. Pomocne przy komponowaniu dawek żywieniowych o odpowiednim poziomie składników pokarmowych, koncentracji białka, energii, jak i makro i mikroelementów są Normy żywienia świń. Stosowane są także aminokwasy syntetyczne(metionina, lizyna, treonina, arginina, tryptofan), które pomagają precyzyjnie skomponować dawkę. Stosuje się również enzymy i kwasy organiczne mające na celu rozkładanie niedostępnych dla zwierząt związków białkowych z paszy.
- Zastosowanie żywienia wielofazowego w odchowie warchlaków – polega na zastosowaniu żywienia w zależności od fazy wzrostu. W żywieniu świń, redukuje ilość wydzielanego azotu, a co za tym idzie również emisję amoniaku, przy zachowaniu produkcji na odpowiednim poziomie. Zaleca się aby warchlaki były żywione z zastosowaniem zróżnicowanych poziomów białka.
- Zastosowanie żywienia wielofazowego w tuczu świń – Świnie w miarę wzrostu mają inne zapotrzebowanie na białko. Wraz ze wzrostem organizmu obniża się ono, ponieważ zmniejsza się tempo wzrostu i tym samym mniejsze jest odkładanie białka w tkankach. Dlatego w tym przypadku żywienie wielofazowe, tak jak w przypadku warchlaków jest uzasadnione. Nie powinno się żywić danej grupy technologicznej jedną paszą przez cały okres chowu.
Sposób żywienia zwierząt ma duże znaczenie dla hodowców i jakości środowiska naturalnego. Ich zapotrzebowanie na składniki pokarmowe zależy zarówno od produkcyjności, wartości genetycznej zwierząt, wieku, masy ciała, stanu fizjologicznego ale też kierunku użytkowania i warunków środowiskowych. Warto starać się aby zapewniać zwierzętom w dawkach pokarmowych taką ilość składników które są im potrzebne, ponieważ ich nadmiar nie jest wykorzystany a wydalany do środowiska. Co niesie z sobą zarówno zagrożenie zanieczyszczenia środowiska jak i straty ekonomiczne dla hodowcy.
Olga Noworolnik