Hodowla królików jest bardzo przyszłościowym kierunkiem produkcji zwierzęcej. Króliki charakteryzują się wybitnymi wskaźnikami i parametrami rozrodu oraz tuczu wśród zwierząt gospodarskich. Mięso królicze ma dużo walorów kulinarnych i dietetycznych, posiada mało tłuszczu, charakteryzuje się niską zawartością cholesterolu od 35-50 mg w 100g mięsa, bogate jest w witaminy i mikroelementy.
Kierunki użytkowania
Królik to zwierzę najbardziej uniwersalne, o wielu kierunkach użytkowania. Rasy królików można podzielić na mięsne, mięsno-futerkowe, futerkowe i wełniste. W Polsce największą popularnością wśród hodowców cieszy się użytkowanie mięsne. Biorąc pod uwagę wielkość osiąganą przez króliki dorosłe dzielimy je na:
- Rasy duże powyżej 5,5kg np.: Belgijski Olbrzym Biały lub Szary, Olbrzym Srokacz, Baran Francuski;
- Rasy średnie od 3,5 – 5,5kg np.: Niebieski Wiedeński, Nowozelandzki Biały lub Czerwony, Termondzki Biały, Kalifornijski, Francuski Srebrzysty, Szynszyl Wielki;
- Rasy małe poniżej 3,5kg np.: Holenderski, Podpalany.
Na mięso preferowane są króliki ras średnich, ponieważ zwierzęta te wcześnie dojrzewają i są bardziej plenne (samice nadają się do rozpłodu w wieku 4,5 miesiąca, a samce w wieku 5 miesięcy). Króliki ras średnich mają wydajność rzeźną około 60%, a ubojową masę ciała 2,5 – 3,0kg osiągają w wieku 3 - 4 miesięcy w zależności od intensywności żywienia.
Rasy duże to króliki późno dojrzewające, uzyskujące dojrzałość ubojową po 6 miesiącach życia. Dojrzałość płciową samce uzyskują w wieku 7-8 miesięcy, a samice po 6-7 miesiącach życia.
Użytkowanie futerkowe nie jest już tak popularne jak dawniej. Hodowane są głównie do tego celu króliki rasy rex. Użytkowanie wełniste dotyczy tylko skali amatorskiej. Do tej grupy należą króliki angorskie, którym wełna odrasta przez cały rok. Użytkowanie labolatoryjne królików jest powszechne w różnych dziedzinach nauki: farmacji, biologii, medycynie czy inżynierii genetycznej.
Utrzymywanie królików
Wyróżnia się trzy systemy chowu w zależności od posiadanej powierzchni, ilości pracowników i możliwości finansowych hodowcy. Króliki można utrzymywać w klatkach na wolnym powietrzu, pod zadaszeniem lub w pomieszczeniach, w klatkach bądź w kojcach, pojedynczo lub grupowo, przy czym króliki stada podstawowego po osiągnięciu dojrzałości płciowej utrzymuje się pojedynczo. Zwierzętom należy zapewnić dostęp do światła naturalnego lub sztucznego. Światło jest bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozród królików. Klatki muszą być wyposażone w karmidła, poidła i domki wykotowe dla samic. W zimie należy zapewnić dużą ilość ściółki, i dostęp do światła przez 14-16 godzin na dobę, optymalna temperatura w pomieszczeniach dla samic z młodymi to 18 C, w miarę wzrostu zwierząt można zmniejszać temperaturę. Dorosłe osobniki mogą być utrzymywane w temperaturze 12-14 C. Odpowiednia wilgotność w króliczarni powinna wynosić około 65%, zbyt niska wilgotność może powodować wysuszenie błon śluzowych i obniżenie odporności zwierząt na choroby np. układu oddechowego.
Chów na wolnym powietrzu – na otwartej przestrzeni rozstawiane są klatki jedno lub kilkupoziomowe. Porody odbywają się tylko wiosną i latem, kiedy temperatura jest odpowiednia do odchowu młodych. Króliki są mało wrażliwe na zimno, gorsza jest dla nich wysoka temperatura, bezpośrednie działanie promieni słonecznych oraz przeciągi. Dlatego klatki powinny być osłonięte od słońca, wiatru i deszczu.
Chów na ściółce w pomieszczeniach zamkniętych – w pomieszczeniu na podłodze znajduje się ściółka, pozwalająca królikom na swobodę ruchu i budowanie gniazd podczas wykotów. Hodowcy na ściółkę wybierają siano lub słomę, które stanowią dodatkowo pasze uzupełniające.
Chów klatkowy w pomieszczeniu zamkniętym – ustawione są rzędy klatek, jedno lub wielokondygnacyjnych wykonanych z siatki ocynkowanej. Klatki wielokondygnacyjne muszą mieć szczelne podłogi wykonane z blachy lub plastiku, nachylone w kierunku tylnej ściany klatki aby spływał mocz, a nad tą podłogą właściwy ruszt z drewna, plastiku lub siatki.
Żywienie królików
Króliki dobrze wykorzystują paszę (1 kg przyrostu z 3,5 kg paszy). Można je żywić paszami gospodarskimi : z pasz treściwych najczęściej stosuje się ziarna zbóż – jęczmień, pszenica, owies ( z wyjątkiem żyta) w całości lub śrutowane, kukurydzę oraz otręby. Można też w ograniczonej ilości stosować w żywieniu ziarna roślin motylkowych: groch, bób, bobik, peluszkę i łubin słodki. Drugą, podstawową i niezbędną paszą są pasze objętościowe suche – siano, susze z roślin motylkowych i soczyste – zielonki ( nie można podawać zielonych mokrych i zagrzanych), oraz okopowe – marchew, buraki pastewne, brukiew. Dużą wartość mają parowane ziemniaki, które nadają się zwłaszcza do skarmiania w okresie zimowym. Podając zwierzętom pasze gospodarskie należy pamiętać o dodatku mieszanek witaminowo – mineralnych. Króliki również można żywić granulatem pełnoporcjowym pochodzącym z zakupu. Jeżeli karmimy króliki paszami miękkimi, należy do klatek wkładać gałązki, aby króliki na nich ścierały stale rosnące zęby. Można podawać gałęzie i liście z takich drzew jak: akacja, brzoza, topola, wierzba i lipa, nie należy podawać gałązek drzew owocowych pestkowych. Do roślin szkodliwych dla królików zalicza się : cis, jałowiec, bukszpan, liguster, tuja, bluszcz, konwalia i inne.
Rozmnażanie królików
Wysoka płodność oraz plenność umożliwia produkcję dużej liczby potomstwa od jednej samicy w ciągu roku. Króliki wcześnie dojrzewają do rozrodu i mają szybkie tempo wzrostu, przy wysokiej wydajności rzeźnej i niskim stopniu otłuszczenia. Rozmnażanie królików nie jest w zasadzie związane z porą roku, lecz może mieć miejsce w okresach wybranych dowolnie przez hodowcę, w miesiącach jesiennych wykazują wyraźny spadek aktywności płciowej. Na ogół przyjmuje się, że między wykotem a następnym pokryciem samicy powinno upłynąć nie mniej niż 4-6 tygodni. Okres użytkowania rozpłodowego samicy wynosi 1,5 -3 lat, a samca 3 - 4 lata w zależności od intensywności użytkowania. Króliki dorosłe należy utrzymywać w oddzielnych klatkach lub boksach, tak aby nie miały bezpośredniego kontaktu ze sobą. Zapobiega to przypadkowemu pokryciu samicy przez samca oraz gryzieniu się zwierząt. U królicy ciąża trwa od 29 do 32 dni, niekiedy przeciąga się do pełnych 5 tygodni. Liczebność miotu waha się najczęściej pomiędzy 6 a 10 sztuk. Masa jednego noworodka waha się od 40 do 70 gramów, średnio około 60g u ras średnich. Króliki zawsze muszą mieć dostęp do wody, jeżeli samica po wykoceniu ma nawet krótkotrwały niedobór wody może zagryźć młode, ponadto niedobór wody ogranicza mleczność matki. Samica królika, znajdująca się w dobrej kondycji i prawidłowo odżywiona, wydziela na dobę około 30g mleka na 1 kg swojej wagi. Szczytowy okres laktacji przypada na 22 – 24 dzień po wykocie i w okresie tym od samicy ważącej przykładowo 4 kg, króliczęta wypijają około 250g mleka na dobę. Króliki rodzą się nagie i ślepe, odżywiają się wyłącznie mlekiem matki do wieku 16 – 18 dni, potem zaczynają stopniowo pobierać paszę. Młode odsadzamy od matki w wieku 30 – 42 dni. W zależności od intensywności prowadzonego rozrodu można od jednej samicy uzyskać od 4 do 6 miotów w roku.
Choroby królików
W chowie królików należy pamiętać o dezynfekcji klatek, sprzętu oraz szczepieniu przeciwko chorobom wirusowym takim jak Myksomatoza czy Pomór królików. Ze względu na czynnik wywołujący choroby dzielimy je na : zakaźne – wirusowe, bakteryjne i inwazyjne, niezakaźne wywołane czynnikami fizycznymi, np. złamania, pogryzienia czy zatrucia.
Myksomatoza jest jedną z najniebezpieczniejszych chorób królików podlegająca obowiązkowi zwalczania z urzędu. Zakażenie następuje poprzez kontakt zwierząt zdrowych z chorymi, poprzez zakażony sprzęt, a najczęściej po pokąsaniu przez komary przenoszące tą chorobę. Pierwsze objawy chorobowe występują po 2 – 5 dniach od zakażenia. Objawy to zapalenie spojówek, wyciek z oczu, obrzęk uszu, głowy, kończyn, podbrzusza i zewnętrznych narządów rodnych. Królików chorych nie leczy się, natomiast króliki zdrowe szczepi się zapobiegawczo i zabezpiecza klatki i pomieszczenia przed komarami w okresie od lipca do października.
Pomór królików to choroba wirusowa zwalczana z urzędu, odznaczająca się niezwykle ostrym przebiegiem. Najczęściej w ciągu 48 godzin, a w niektórych przypadkach nawet już po 18 godzinach od zakażenia, dochodzi do zejścia śmiertelnego wszystkich królików w stadzie. Na 2 – 3 godziny przed śmiercią obserwuje się gwałtowne osłabienie i duszności, pojawia się surowiczy wyciek z nosa, króliki wykonują gwałtowne ruchy. Królików chorych nie leczy się. Zapobieganie to szczepienie wszystkich królików w momencie odsadzenia od samic, a następnie po 6 miesiącach jeśli zostają do dalszej hodowli.
Do chorób bakteryjnych należy Pasterelloza, wywołana przez bakterię (Pasterella multocida) bytującą w drogach oddechowych każdego zdrowego królika, nie wyrządzając mu żadnej szkody. Choroba ta zaczyna się od wycieku z nosa i oczu, który w miarę rozwoju choroby staje się ropny. Króliki kaszlą i kichają, występują trudności w oddychaniu, a śmierć następuje z powodu uduszenia. Choroba może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków, sulfonamidów lub surowic.
Kokcydioza to choroba pasożytnicza wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Eimeria i może przybierać postać jelitową lub wątrobową. Zakażenie następuje przez przewód pokarmowy, najczęściej chorują sztuki młode, zaraz po odsadzeniu. Króliki chore są senne i apatyczne, nie jedzą, mają matową i nastroszoną śmierć. Pojawia się biegunka prowadząc do odwodnienia organizmu i śmierci. Leczenie polega na podawaniu leków zalecanych przez lekarzy weterynarii.
Chów królików może być dobrą alternatywą dla mieszkańców wsi, dostarczać zdrowego i smacznego mięsa oraz przyjemności z prowadzonej działalności. Przydomowa hodowla królików jest dodatkowym źródłem dochodu.
Katarzyna Guzek