Podstawą rolnictwa w każdym kraju jest posiadanie charakterystycznych rodzimych ras zwierząt w tym także bydła. Istniejące obecnie aspekty ekonomiczne przyczyniły się do zmniejszenia zainteresowania starymi, rodzimymi rasami, wyparły je o wiele bardziej wydajniejsze a tym samym opłacalne rasy.
Dla rolników, którzy produkują na obecny rynek liczą się tylko te rasy i odmiany, które reprezentują sobą bardzo dużą produkcję, a w przypadku bydła preferowane rasy produkujące więcej mleka lub mięsa. Rozwój produkcji zwierzęcej prowadzący do specjalizacji, intensyfikacji i koncentracji doprowadził w konsekwencji do utraty wielu cennych ras, które nie były w stanie uzyskać wysokiej i zadowalającej wydajności, przystosować się do zupełnie odmiennych warunków utrzymania oraz ich utrzymanie nie było opłacalne z ekonomicznego punktu widzenia.
Rasa białogrzbieta niegdyś bardzo popularna, widziana na każdym pastwisku w Polsce, idealnie przystosowana do tutejszych warunków środowiskowych z trudem uratowana przed zapomnieniem i wyginięciem, dziś odbudowana, z własnym Programem Ochrony, z księgami hodowlanymi utrzymywana w czterech rejonach Polski i wciąż prowadzone są prace nad zwiększeniem jej pogłowia.
Wygląd
Krowy białogrzbiete dorastają do 125-135 cm w kłębie i osiągają wagę w przedziale 600-700 kg natomiast buhaje mierzą zazwyczaj 135-140 cm i osiągają masę ciała 800-700 kg. Najczęściej występują osobniki o umaszczeniu czarno-białym, rzadziej o czerwono-białym. Cechą charakterystyczną rasy jest biały pas, który biegnie od śluzawicy lub od czoła przez głowę i grzbiet po samą nasadę ogona. Zazwyczaj biała pręga jest węższa na barkach niż przy zadzie, a jej brzegi są nieregularne i wyglądają jak poszarpane. Ponad to przedstawiciele tej rasy mają białe lub nakrapiane brzuchy i nogi. Osobniki czystorasowe mają ciemną śluzawicę. Zarówno krowy jak i byki, cechują się masywną budową ciała, mają duże, ciężkie głowy, prostokątne tułowia i krótkie, silne nogi. Jest to typ bydła mleczno-mięsny.
Warto zaznaczyć, że współcześnie hodowane bydło białogrzbiete osiąga większe rozmiary od zwierząt opisywanych w XX wieku.
Pochodzenie czyli skąd się wzięło?
Krowy z charakterystycznym białym grzbietem hodowane były w Polsce od niepamiętnych czasów. Przodkowie dzisiejszych białogrzbietów wywodzą się z terenów położonych na wschód od Wisły, dlatego dawniej zwano je bydłem „nadwiślańskim” lub „powiślańskim”. W pierwszej połowie XX wieku rasa ta stanowiła około 10% krajowego pogłowia bydła. Po II wojnie światowej, ze względu na wzrost popularności nowszych, bardziej wydajnych ras bydła mlecznego, rasa białogrzbieta uległa niemal całkowitemu zanikowi z terenów Polski.
Na temat pochodzenia bydła białogrzbietego istnieją dwa główne poglądy. Dr Jan Rostafiński [1920] uważał, że bydło to pochodzi od tura i w Polsce jest ono rodzime i dla niego charakterystyczne. Oznacza to, że ta rasa bydła występowała w Polsce od niepamiętnych czasów (podobnie jak rasa polska czerwona). Mamy więc do czynienia z typem bydła, które doskonale przystosowało się do warunków środowiskowych występujących w naszym kraju a jednocześnie zachowało charakterystyczną, swoistą budowę oraz typ. Profesor Prawocheński [1926] uważał inną teorią dotyczącą pochodzenia tego bydła. Przypuszczał on, że bydło białogrzbiete pochodzi od prymitywnego bydła zamieszkującego północny-wschód Europy, czyli, że przypłynęło z tamtych terenów do Polski. Obie te tezy potwierdzają, że bydło białogrzbiete od zawsze występuje na terenach Polski oraz że jest wytrzymałe na warunki środowiskowe tego terenu.
Ocalić od wyginięcia i zapomnienia
Prace nad restytucją i zachowaniem zasobów genetycznych tej rasy prowadzi od lat 90. ubiegłego wieku Katedra Hodowli i Ochrony Zasobów Genetycznych Bydła Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Kierownik tej jednostki (prof. Zygmunt Litwińczuk) opracował w 2002 r. dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi program hodowlany dla realizacji tego celu. Oborę założycielską dla tej rasy stanowi Rolniczy Zakład Doświadczalny w Uhrusku (pow. Włodawa), do której w 2002 r. zaczęto wykupywać najwartościowsze sztuki z terenu.
W 2003 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi decyzją 210/2003 z 31 lipca uznał białogrzbiety za polską rasę bydła i otworzył dla niej księgi hodowlane, które prowadzi Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Natomiast decyzją z 11 września 2003 r. rasa została włączona do „Programu Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt w Polsce”.
Dzięki sukcesywnym inwentaryzacjom w gospodarstwach, stado podstawowe było wciąż rozbudowywane o kolejne sztuki.
W lipcu 2013 roku obszar występowania bydła rasy białogrzbietego podzielono były na 4 rejony:
- Rejon Nadbużański
- Rejon Biebrzańsko-Narwiański
- Rejon Warmińsko-Mazurski
- Rejon Mazowiecki
Cechy typowe dla bydła białogrzbietego.
Rasa białogrzbieta posiada szereg bardzo korzystnych cech, bardzo pożądanych w nowoczesnej hodowli. Dzięki krzyżowaniu tej rasy z rasami bardziej wydajnymi, pomaga poprawić niektóre z nich.
Do cech typowych zaliczamy:
- bardzo dobra płodność i plenność
- długowieczność
- duża zdrowotność
- wysoka odporność na choroby i pasożyty
- łatwe porody oraz bardzo duża żywotność cieląt
- łatwość odchowu cieląt
- małe wymagania żywieniowe
- zdolność do ograniczania wydajności umożliwiająca przetrwanie sezonowych niedoborów paszowych
- szybkie regenerowanie utraconej kondycji
-wysoka zawartość tłuszczu w mleku
- średnia wydajność na poziomie 4000-5000 kg mleka
Buhaje rasy białogrzbietej
Od początku restytucji rasy bydła białogrzbietego podstawową ideą było zachowanie jak największej zmienności i różnorodności genetycznej. Rocznie wykorzystywanych jest około 1200 porcji nasienia z czego około 600-800 przeznaczone jest do krycia krów, które objęte są programem ochrony. Od każdego nowego buhajka pobierane jest 500-800 porcji nasienia. Taka ilość swobodnie pozwala na wykorzystywanie nasienia poza programem oraz na zachowanie rezerwy genetycznej w ilości 50-100 porcji, która zlokalizowana jest w banku nasienia w Olecku. Od kilku lat zauważalne jest coraz większe zainteresowanie wykorzystywaniem nasienia buhajów białogrzbietych do krycia krów innych ras.
Martyna Machul