Stan i perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce.

Polityka Unii Europejskiej, zmieniające się przepisy prawne w odniesieniu do rolnictwa, ale także rosnąca świadomość konsumentów sprawiają, że rolnictwo ekologiczne jako system produkcji żywności zyskuje na popularności. Jaki jest obecny stan rolnictwa ekologicznego w Polsce, oraz jaką mamy perspektywę w kontekście zmieniającej się Wspólnej Polityki Rolnej?

Rolnictwo ekologiczne od wielu lat jest postrzegane jako system gwarantujący produkcję zdrowej żywności przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska, zachowaniu dobrostanu zwierząt oraz dbałości o zasoby. Sprzyja krótkim łańcuchom dostaw i wytwarzaniu żywności w małych gospodarstwach. Cechy te nabierają szczególnego znaczenia w kontekście postępujących zmian klimatu i zawirowań w systemie żywnościowym.

Znalazło to odzwierciedlenie w Europejskim Zielonym Ładzie (EZŁ) – kompleksowym podejściu zaproponowanym przez Unię Europejską, mającym na celu przebudowę stylu życia Europejczyków na bardziej zrównoważony. Celem EZŁ jest osiągnięcie neutralności klimatycznej, przeciwdziałanie zmianom klimatu i utracie bioróżnorodności, oraz ochrona środowiska. Dużą uwagę poświęca się tutaj rolnictwu, jako dziedzinie gospodarki bardzo narażonej na skutki zmian klimatu, ale także jako sektorowi, który posiada wiele narzędzi mogących wpłynąć na ograniczenie negatywnego oddziaływania człowieka na środowisko.

Rolnictwo ekologiczne jest wskazywane jako najbardziej zrównoważony system produkcji, dlatego w strategiach wykonawczych EZŁ: „Od pola do stołu” oraz w unijnej strategii na rzecz Bioróżnorodności 2030, znalazły się zapisy mówiące o przeznaczeniu do 2030 roku co najmniej 25% gruntów rolnych w UE na rolnictwo ekologiczne.

Międzynarodowym dokumentem opisującym działania mające na celu upowszechnianie rolnictwa ekologicznego jest Plan Działania na rzecz Rozwoju Produkcji Ekologicznej. Wskazuje on metody i narzędzia, jakie maja pomóc w skutecznym rozwoju rolnictwa ekologicznego w Europie. Wymienione tam są takie działania jak: zapewnienie większego dostępu do żywności ekologicznej poprzez włączenie produktów ekologicznych do posiłków w szkołach, miejscach pracy, w sektorze hotelarsko- gastronomicznym (zielone zamówienia), promocja produktów ekologicznych w supermarketach, zwiększenie dostępności żywności ekologicznej dla rodzin o niskich dochodach. Celem Planu Działania jest także wsparcie rolników w przejściu na bardziej zrównoważone metody produkcji poprzez szkolenia i możliwość kształcenia, oraz rozwój rynku produktów ekologicznych i wprowadzenie zachęt.

Uzupełnieniem unijnych strategii i przepisów są plany strategiczne krajów członkowskich, które muszą zawierać szczegółowe wytyczne dotyczące realizacji zamierzonych celów związanych m.in. z rolnictwem ekologicznym. Zatwierdzony przez Komisję Europejską polski Plan Strategiczny WPR na lata 2023-2027 zakłada przyrost ekologicznych użytków ekologicznych w naszym kraju do poziomu 7%. W ramach zatwierdzonych w Planie interwencji rolnicy ekologiczni, oraz osoby zainteresowane przejściem na ekologiczne metody gospodarowania mogą liczyć na zachęty finansowe w postaci wyższych dopłat. Będzie można skorzystać także z działań inwestycyjnych skierowanych do wszystkich gospodarstw, ale również dedykowanych tylko gospodarstwom ekologicznym. Dodatkowo niektóre interwencje będą promowały uczestnictwo w systemach jakości, w tym w rolnictwie ekologicznym.

Obecnie w Polsce prawie 20 tysięcy producentów ekologicznych gospodaruje na powierzchni niemal 550 tys. ha ekologicznych użytków rolnych (dane z 2021 roku, GUS). Stanowi to 3,74% wszystkich użytków rolnych w Polsce. Liczba gospodarstw i powierzchnia ekologicznych użytków rolnych nieznacznie wzrasta w ostatnich latach. Dlatego, aby spełnić założenia Planu strategicznego i podwoić udział ekologicznych UR w ogólnej ich powierzchni w kraju,  konieczne jest wsparcie rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce. W tym celu opracowywany jest Ramowy Plan działań dla Żywności i Rolnictwa Ekologicznego w Polsce na lata 2021-2027 (konsultacje trwały do 25 października 2022r.). Jest to dokument opisujący sumarycznie wszystkie planowane interwencje w zakresie rolnictwa ekologicznego, wspierające rozwój sektora rolnictwa ekologicznego w Polsce w pięciu obszarach:

1. Transfer wiedzy i umiejętności- działania doradcze, szkoleniowe i informacyjne,
2. Promowanie produkcji ekologicznej – działania promocyjne i edukacyjne,
3. Innowacje w produkcji ekologicznej,
4. Wsparcie producentów ekologicznych,
5. Utrzymanie zaufania do rolnictwa ekologicznego.

Działania te mają obejmować wsparcie informacyjne dla osób zaangażowanych w sektor rolnictwa ekologicznego- rolników, uczniów szkół rolniczych,  konsumentów oraz doradców, także działania promocyjne, związane z kształtowaniem popytu na żywność ekologiczną czy wprowadzaniem innowacyjnych metod produkcji. Wzmocnienie zaufania do produkcji ekologicznej ma być poparte sprawnie działającym systemem kontroli i certyfikacji, ale również poprzez zwiększenie cyfryzacji informacji o produkcji ekologicznej. Wsparciem w tym zakresie może okazać się tworzona aplikacja CARE- Cyfrowy Asystent Rolnika Ekologicznego, zawierająca wszystkie potrzebne wzory dokumentów, informacje o działkach i zwierzętach będących w posiadaniu rolnika. Będzie ona stanowić bazę wiedzy dla rolników ekologicznych. Są to tylko niektóre z planowanych interwencji mających zachęcać i ułatwiać rolnikom poruszanie się w systemie rolnictwa ekologicznego w niedalekiej przyszłości.

Przewiduje się, że planowane mechanizmy finansowania, zachęty, działania promocyjne, edukacyjne i informacyjne przyczynią się do wzrostu zainteresowania producentów rolnictwem ekologicznym, co przełoży się na osiągnięcie zamierzonych celów do 2030 roku.

Szacowane stawki płatności dla rolnictwa ekologicznego wg Planu Strategicznego WPR w przypadku poszczególnych grup upraw:

Inne płatności niż do grup upraw:

• Dla małych gospodarstw z uprawami ekologicznymi - 1 640 zł/ha
• Premia za zrównoważoną produkcję roślinno-zwierzęcą - 573 zł/ha

Martyna Próchniak